Elke keer als ik weer eens over iets Discovery Channel-achtigs struikel bij een laat zappertje, dan dwalen mijn gedachten af naar die andere succes-serie van de History Channel die “Life after people” heet. Daar heb ik wel eens een zwervende aflevering van gezien, en het laat me niet geheel onberoerd dat wij als Homo Sapiens uit de geschiedenis verdwijnen als we collectief het loodje leggen. Niet alleen omdat er buiten ons niets anders “sapiens” is en er dus niets zal zijn dat een herinnering zal bewaren aan die tweevoeters die deze planeet ecologisch zo effectief om zeep hebben weten te helpen; duhhh. Ook als er hier iets nieuws zou ontstaan dat in onze wetende (sapiens) voetsporen zou kunnen treden, dan zouden we nog steeds voor altijd in de vergetelheid blijven en daar waarschijnlijk ook nooit meer uit komen.
Voor zover we nu kunnen nagaan is de menselijke beschaving – lees cultuur met een andere dan orale overdracht van kennis – een paar duizend jaar geleden begonnen. Ik laat me er even niet over uit of dat nog in Afrika was, in China of ergens tussen de Eufraat en de Tigris, maar het punt dat ik wil maken is dat we, wat zichtbare menselijke beschaving betreft, niet veel verder terug kunnen kijken dan ongeveer 10.000 jaar, toen de neolitische revolutie zich voltrok.
Ondertussen hebben we hier en daar de aarde verreikt met indrukwekkende gebouwen, waarvan sommige hun volledige geheimen nog niet prijsgegeven hebben en waar andere vooral ons gevoel voor mysterie kietelen. Ik bedoel dan wel die dingen die al heel oud zijn en waar geen conciërge de boel op orde heeft gehouden. De piramides en de sfinx bijvoorbeeld. Daarnaast zou het zelfs zo kunnen zijn dat we onder het Egyptische zand of de Zuid Amerikaanse of Aziatische jungles, nog hele steden aan ons oog laten onttrekken. Gemeenschappelijk aan de weerslag die we nu nog van die oude culturen hebben, is in ieder geval dat ze letterlijk in steen zijn gehouwen. En het zijn over het algemeen ook erg grote stenen.
Hoe anders is al dat moois dat wij nu neerzetten. “Life after people” laat zien dat er enkele jaren na ons eventuele verscheiden niet veel meer van onze menselijke nalatenschap over zal zijn. Als alle installaties waarvan we nu afhankelijk zijn – en die ook maar een beetje onderhoud of stroom nodig hebben – stoppen met werken, dan treedt het verval langzaam maar onafwendbaar in. Het effect daarvan is verwoestend. Binnen 1.000 jaar zal er niets meer te zien zijn van de inrichting die we aan deze planeet gegeven hebben – behalve misschien toch zo’n eigenwijs piramidetje. De rest van de bebouwde omgeving zal zijn contouren echter verliezen en naadloos worden opgeslokt door een vraatzuchtige wildernis. Er blijft, met ander woorden, geen spoor over van dat wat we hier met ons allen opgebouwd hebben.
Ik heb vaak na zitten denken over wat er met al die bits en bytes gebeurt die we nu zo vlijtig aan het produceren zijn en waarmee we onze digitale wereld in elkaar zetten. Een eerste gedachte is natuurlijk: “Wat gebeurt er eigenlijk met deze weblog als ik er niet meer ben?” Het domein waaronder dit dingetje draait zal verlopen, de hostingpartij zal mijn spullen verwijderen zodra de rekening niet meer betaald wordt. En dan, dan is Carlito niet meer. Ook niet in cyberspace. Op zich is daar niets spannends aan, want ik ben een irrelevant klein radartje in de wereldse machine. Maar stel je voor dat de mens vrijwel geheel uitsterft en er alleen nog maar een handjevol individuen overleeft ergens in een onontdekt stukje regenwoud – en die niet eens van het bestaan van onze beschaving afweten? Als die elementen maar lang genoeg in die jungle blijven zitten, dan keert Homo Sapiens weer terug naar zijn bestaan van jager/verzamelaar en is al die cultuur verdwenen en vergeten. En voor zover die overgebleven mensen betreft, heeft die dan ook nooit bestaan.
Het wil nog wel eens gebeuren dat ik in een onbewaakt ogenblik wat speculeer over de eventuele verdwenen beschavingen waarvan we nu niets afweten, omdat we er nooit iets van hebben terug gevonden. Theoretisch kan dat. We bestaan al meer dan 150.000 jaar en het is niet onvoorstelbaar dat we al eens eerder op een zelfde punt hebben gestaan als nu, maar dat we dat niet meer kunnen terughalen – bijvoorbeeld omdat we geen fossiel of archeologisch archief hebben nagelaten. Tenslotte is het ook zo dat we met onze volledige wereldbevolking afstammen van een poel van – ik dacht 1.200 – individuen, die op de een of andere manier de ramp die ons volledig had kunnen uitroeien, hebben overleefd. (We zijn al twee maal in ons bestaan op die manier bijna uitgestorven.) Bestonden er voor die ramp misschien ook hoogontwikkelde beschavingen? Of misschien op enig ander moment tussen de 200.000 en de 10.000 jaar geleden?
De gedachte dat er veel van onze geschiedenis buiten ons gezichtsveld ligt – en ook zal blijven liggen – is een interessante. Dat geldt ook voor het idee dat wij op dit moment nergens op deze planeet iets maken dat voor de eeuwigheid bedoeld is – zeker niet sinds we verschuiven in de richting van een informatiemaatschappij, waar ideeën en de weerslag ervan in digitale eenheden het hoogste goed lijken te worden. Maar ook de bebouwing die we uit beton, staal en glas optrekken, is niet voor een oneindig leven gemaakt. Kortom: dat wat we nu fabriceren aan beschaving, is relatief vluchtig en kwetsbaar. Als we daar niet constant aan blijven prutsen, dan is het op een gegeven moment gewoon verdwenen. Het is en blijft toch een rare gedachte.
Een geruststellend idee is wel dat de aarde en een heleboel van haar soorten wel zullen overleven, met of zonder ons – totdat de zon de planeet over ongeveer 4 miljard jaar zal verzwelgen en vernietigen. Tot die tijd: laat de aarde maar schuiven. Ons hebben ze hier niet nodig.
