Het valt me op dat er soms een geinige symmetrie in de geschiedenis zit. Ik heb een boek gelezen over de Krimoorlog, die in 1853 begon en in 1856 eindigde. Daarmee ligt dit conflict precies tussen de Franse revolutie en de Eerste Wereldoorlog in.” De Krimoorlog was tot voor kort een blinde vlek in mijn geschiedeniskennis. Ik had al aardig wat gelezen over het tijdvak tussen de Franse revolutie en het einde van de Tweede Wereldoorlog, maar om de een of andere reden was die oorlog op de Krim aan mij voorbij gegaan. En dat was niet terecht. Het was namelijk een oorlog die om verschillende redenen erg belangrijk is geweest voor de vorming van het Europa dat enige jaren daarna weer stevig aan het vechten zou zijn.
Allereerst valt de aanleiding op. Zoals vaak het geval is, was religie de lont in het kruitvat. En het kruitvat was Jeruzalem en om preciezer te zijn, de Kerk van het Heilige Graf. Het is allemaal zeer gedetailleerd na te lezen in de biografie van Jeruzalem, waar het belangenconflict tussen de verschillende wereldse mogendheden dat ook in Jeruzalem sublimeerde, uitputtend worden beschreven. In het kort komt het op het volgende neer (en ik plak even twee teksten uit het lemma van Wikipedia,” waaraan ik wat tweak, want beter kan ik het zelf niet zeggen):
“De Krimoorlog (4/(16) oktober 1853 – 13/(25) februari 1856) was een conflict uitgevochten tussen het Keizerrijk Rusland en een alliantie van het Tweede Franse Keizerrijk, het Britse Rijk, het Ottomaanse Rijk en Koninkrijk Sardinië. De oorlog maakte deel uit van de langlopende strijd tussen de Europese grootmachten om invloed op grondgebieden van het in verval rakende Ottomaanse Rijk. Het conflict vond grotendeels plaats op de Krim, maar er waren ook kleinere campagnes in Westelijk Anatolië, de Kaukasus, de Oostzee, de Grote Oceaan en de Witte Zee.”
“Rusland had een geschil met de Turkse sultan over het beschermheerschap van een aantal Heilige Plaatsen in Palestina en viel in juli 1853 toenmalig Turks grondgebied rondom de Donau – meer bepaald het Moldavië en Walachije – binnen. In oktober 1853 volgde na enige aarzeling de oorlogsverklaring van de sultan.” Frankrijk had hier ook een aandeel in, omdat tsaar Nicolaas I de Franse keizer Napoleon III beledigde en zijn keizerschap betwijfelde. Het was dus niet alleen een oorlog van militaire en religieuze belangen, maar ook een van prestige.” In november 1853 vernietigde een Russische vloot onder admiraal Pavel Nachimov de Turkse vloot bij Sinope. Daarop kreeg het Ottomaanse Rijk op 28 maart 1854 steun van de Britten en de Fransen die beducht waren voor Russische invloed in de Middellandse Zee. In Rusland heeft altijd een drang naar warme wateren bestaan om zo het gehele jaar door bereikbare havens te bezitten. Ook het Keizerrijk Oostenrijk dreigde aan de oorlog deel te nemen en daarop trok de tsaar zijn troepen uit de bezette gebieden terug, die prompt (augustus) door de Oostenrijkers overgenomen werden. Het toenmalige koninkrijk Sardinië besloot in januari 1855 ook deel te nemen.”
Zo, dat was het wie, wanneer en waarom. En ik citeer dat uit Wikipedia omdat – naast de heldere formulering die beter goed gestolen dan slecht kan worden geparafraseerd – ik die aanleiding niet interessanter vind dan het” praktische” metier van de oorlogsvoering zelf. Want dat is namelijk” hetgeen” mij na het lezen van Orlando’s boek het beste bijblijft. En ik heb nu, met dat in mijn achterhoofd, bijna de neiging om te denken dat we geen twee maar drie wereld-oorlogen” gekend hebben en dat de Krimoorlog daarvan de eerste was. Waarom? Omdat het de eerste oorlog is die een aantal kenmerken draagt die ook in WW‑I en WW-II in het oog springen; een observatie die dit conflict haast een generale repetitie maakt voor WW‑I.
Ten eerste was de verslaglegging bijna zo real-time als wij dat vandaag kennen. Er werd gefotografeerd (maar nog niet gefilmd). Er waren journalisten aanwezig die de – toentertijd juist van belasting bevrijde en daarom door vrijwel iedereen gelezen – kranten vol schreven. En er kwamen zelfs toeristen kijken. Het publiek in Europa had bijna dagelijks vers nieuws over de vorderingen van hun troepen bij het beleg van Sebastopol – de belangrijkste brandhaard in deze oorlog. Dat had als gevolg dat dit de eerste oorlog was waarvan het grote publiek gedetailleerde kennis had, wat zich vertaalde in een sterke publieke opinie die een directe en grote invloed had op de handelingen van de verschillende oorlogskabinetten. Deze invloed was in Engeland het grootste. En de oorlogszucht van het Britse publiek, dat het” barbaarse” Rusland wel eens een lesje wilde leren en de Russische expansie in Europa en naar het verzwakte Ottomaanse Rijk de kop in wilde drukken, zorgde ook voor een onzachtzinnig Brits kabinet. Dat heeft er, vanwege de publieke druk maar ook vanwege de strategische belangen van een verzwakt Rusland, veel aan gedaan om de vrede, die uiteindelijk in 1856 werd getekend, tegen te houden.
Een ander kenmerk van deze oorlog was de industriële schaal waarop een en ander gebeurde. Er zijn bijna 1 miljoen doden gevallen en dat is grotendeels te danken aan de nieuwe bewapening die de geallieerden bij zich hadden en de nieuwe wijze waarop de strijd gevoerd werd. Het lezen van de details is om misselijk van te worden. Ik kan me niet voorstellen dat er iemand aan het front gehoopt kan hebben dat hij het er ooit levend vanaf zou kunnen brengen, maar toch moeten de soldaten dat hebben gedacht. Er kwam” aan beide zijden van het front” wel veel desertie voor, maar er werd ook hard gevochten. En hoe! Kanonskogels, musketballen en kogels van allerlei kaliber vlogen tijdens de front-campagnes bijna permanent door de linies heen en de verwondingen die dat moet hebben veroorzaakt moeten” huiveringwekkend zijn geweest. Het was waarschijnlijk welhaast een pre om direct te worden” doodgeschoten. Het alternatief was om te sterven aan de gangreen; als je geluk had in de armen van Florence Nightingale. Maar een eenzame en pijnlijke dood op het slagveld was veel waarschijnlijker. Echter, ook als je het allemaal overleefde, was je nog niet klaar. Het beeld van de point-blank beschietingen – op enige meters afstand – door de vijand, de doden en gewonden om je heen, de gezichten van de tegenstanders waarop je zelf je geweer leeg schoot, de constante bombardementen op de loopgraven; het bleef allemaal in die hoofden zitten. Zo werd deze oorlog ook de eerste waarin “battle fatigue” en “shell-shock”” officieel werden erkend. Dat zegt wel wat.
Er zijn meer overeenkomsten tussen dit conflict en dat wat we later in 1914 en 1939 zien. Maar als ik dat nu weer probeer te bedenken dan slaap ik niet meer vannacht. Ik heb het wel even gehad met dat geschiet en die bommengooierij… en al die arme mannen die een wisse dood tegemoet gingen in commissie van een oorlogszuchtige” regering. De brieven die deze ongelukkigen aan het thuisfront” stuurden” en waarvan enkele passages in dit boek zijn opgenomen, zijn” ronduit hartverscheurend.
Dus daarom, terug naar het hier en nu. Ik heb het gat in mijn kennis nu wel voldoende dichtgelopen denk ik. Ik hoef na dit boek voorlopig geen verhalen over strijd en oorlog meer te lezen, alhoewel ik niet weet in welk boek dat nu op de rol staat ik” onverhoopt” toch zoiets tegen ga komen. Ik bemerk bij mezelf de eerste tekenen van “afgeleide battle fatigue”, veroorzaakt” door het lezen van die verschrikkelijke dingen. Ik wil wat leukers, iets grappigs en het mag geen fictie zijn.…
