De algemene teneur in het nieuws was al niet florissant vanwege al het geweld, het onrecht, de domme pech en alle andere ellende waarmee je wordt doodgegooid. Maar als je de pers over de pers zelf leest dan wordt het nog een tandje deprimerender allemaal. Ik sla vandaag wat kranten open en ik zie dat er de laatste dagen overal journalisten zijn opgepakt, veroordeeld, bedreigd, aangeklaagd en omgebracht. Het zal liggen aan de plek waar je kijkt, maar zo te zien is het een aardig gevaarlijk beroep aan het worden; voor zover het dat al niet was.
Het valt me voor de zoveelste keer op hoe slecht het met de persvrijheid is gesteld. Dan lees ik ook nog eens in de krant dat er in Egypte een aantal journalisten ter dood is veroordeeld, omdat ze staatsgeheimen zouden hebben onthuld. Nu heeft Egypte bij mij al een slechte naam. Volgens mij is het een achterlijk zandbak met een flinterdunne beschaving en een cultuur die minstens 500 jaar op die van ons achterloopt. Het is een corrupte bende waar het niet snel goed zal komen en als je daar vrouw bent heb je in principe helemaal geen leven. Het is een land van slappe lullen, onbetrouwbaar en leugenachtig en volstrekt wars van enige vooruitgangs-ambitie. Egypte heeft volgens mij zelfs in de Arabische wereld de reputatie het meest doorgerotte land van heel Noord-Afrika te zijn. Mij verbaast het niet. De Egyptenaren die ik hier of elders op de planeet ben tegengekomen beantwoordden allen aan het beeld dat ik hierboven schets: ze waren bijzonder mysogeen, achterbaks, leugenachtig, onbetrouwbaar, lethargisch en buitengewoon ineffectief.
Elders gaat het niet heel veel beter. Turkije is natuurlijk erg aan het opvallen de laatste tijd. Daar worden nu aan de lopende band journalisten opgepakt omdat ze het staatshoofd zouden beledigen, omdat ze de verkeerde spotprenten publiceren of omdat ze de politieke oppositie steunen. Daar gloort het begin van het einde van een pril democratisch Turkije, dat alleen daarom al ver buiten de EU gehouden zou moeten worden. Die Ottomanen zijn slecht voor ons gemiddelde, zou je kunnen stellen. Jammer in dat verband is wel dat er binnen de huidige EU ook landen zijn waar de persvrijheid steeds verder wordt afgebroken. Ik denk aan Italië maar ook aan Duitsland, dat laatst een van haar satirici via de strafrechter aan Erdogan uitleverde. En kijk je buiten Europa, dan wordt het alleen maar nog slechter.
Zo alles bij elkaar levert het wel eens een verzuchting op. Waarom gaat niet alles en iedereen dezelfde kant op; die van meer vrijheid en democratie bijvoorbeeld? Het antwoord daarop is ten eerste dat democratie en vrijheid een geschikte infrastructuur nodig hebben. Die bestaat minstens uit een breed maatschappelijk middenveld met een welvaartsniveau dat het nadenken over andere zaken dan puur overleven überhaupt mogelijk maakt. Als je naar Noord-Korea kijkt dan zie je goed hoe dat werkt. De meeste mensen daar hebben nog geen nagel om aan de bips te krabben. Hun aperte armoede en permanente levensbedreiging maakt ze tot hele makke schapen, die bijna zonder enige moeite door een halve gare als Kim Jong-un – overduidelijk een schizofrene, narcistische en bluffende minkukel met een massief gevoel voor zelfoverschatting – onderdrukt kunnen worden. Maar waarom gaat het dan ook in Turkije en Italië mis, waar dat middenveld toch breed genoeg is? Zeker weten doe ik het niet, maar het lijkt erop dat een in de historie gewortelde affiniteit met dictators er iets mee te maken heeft. Zowel Turkije als Italië zijn door hun geschiedenis wat dat aangaat ruim bedeeld.
Enige dagen geleden heb ik eens naar de film “Er ist wieder da” (2015) gekeken. In die film komt Hitler weer tot leven in de tegenwoordige tijd. Het is een komedie, maar de ondertoon is die van een onvervalste waarschuwing. Na wat gegrap en gegrol over het huidige persklimaat van Duitsland, de openheid van Internet en de notie dat “Göbbels zich in zijn graf zou omdraaien” eindigt de film met een uitspraak van (de film-)Hitler zelf dat hij toch in alle Duitsers zit. Hij legt dat ook nog even uit voor de jongere kijker: Hitler is in 1933 na drie verkiezingen aan de macht gekomen als gevolg van de politieke chaos van de Weimar Republiek, de vernedering van het Verdrag van Versailles (1919) en een dientengevolge zeer rap groeiende populistische stemming onder de bevolking. Iedere Duitser wist precies wat de schreeuwende en tierende Hitler van plan was, want daarvan maakte hij tijdens zijn campagne nooit een geheim. Toch werd hij door het volk verkozen. De basis van zijn dictatuur zat derhalve in het volk zelf. Als je heden ten dage eens om je heen kijkt dan lijkt die tendens nu niet anders te zijn. Populisme is overal in Europa bezig aan een opmars en je kunt je afvragen waar dat heen gaat; vooral in termen van vrijheid voor alle ingezetenen ongeacht hun etniciteit, voor de democratie en de natuurlijk voor de pers.
Hoe zal het de vrije pers over 10 jaar vergaan? Persvrijheid is geen gegeven, zelfs niet binnen een EU-lidstaat. Het is niet voor niets zo dat er een jaarlijkse index wordt gepubliceerd waarin wordt aangegeven hoe de verschillende landen er wat dat betreft voorstaan. Kennelijk bestaat daar een noodzaak voor. Deze index is wat sommige landen betreft ronduit ontluisterend. Zelfs een land als Nederland, waarvan je toch de ultieme openheid en vrijheid zou verwachten, scoort niet elk jaar even goed. En dan zijn er nog die buitengebieden die het voor elkaar krijgen om de hier te lande levende onderdanen zonder morren als NSB-ers in te zetten. Die geven vervolgens de kritische journalisten van eigen etniciteit bij de despoot in het thuisland aan, waardoor zij en hun familie niet meer veilig zijn. Turkije staat daar nu als het sterkste voorbeeld van in de kijker, maar dat maakt zich niet als enige regime aan deze schandelijke praktijk schuldig. Eritrea, Marokko en Wit-Rusland, om slechts drie andere voorbeelden te noemen, doen precies hetzelfde.
