Het is niet mijn stijl om te zeggen dat ik het al gezegd had maar ik ga het toch doen. Na het uitlekken van de zogenaamde Panama Papers moet ik bekennen in mijn nopjes te zijn met de activiteiten van hen die het mogelijk hebben gemaakt de louche activiteiten van de rijken der aarde aan de kaak te stellen. Wat er precies aan de hand is zal niemand meer verbazen. Rijkdom wordt onder andere via een belastingroute in Panama uit het zicht van staat en fiscus gehouden en het zijn mensen met een maatschappelijke voorbeeldrol die er gebruik van maken.
Ze komen er allemaal in voor: politici, sporters, filmsterren en andere publieke figuren ontwijken hun belastingen en ze verbergen wellicht nog andere criminele activiteiten, zoals corruptie, witwasserij en wat dies meer zij. De werkwijze is even simpel als doeltreffend: het criminele notariskantoor Mossack-Fonseca verkoopt brievenbusfirma’s waarbinnen verborgen vennoten over een geheime bankrekening kunnen beschikken waarvan de tekenbevoegden ontraceerbaar zijn. Zo kun je dus een fortuin verbergen voor iedereen die het niet mag zien. Het is een standaard constructie voor het wegzetten van grote sommen geld die verdiend zijn met kapitaalsroof (door corrupte machthebbers), drugs- en wapenhandel, omkoperij of ordinaire diefstal.
Hoe de Panama-spullen op straat terecht zijn gekomen blijft gissen. Ineens had een Duitse krant de beschikking over de administratie van een bedrijfsmakelaar die het wegsluizen van vele miljarden dollars faciliteerde voor iedereen die dat kon betalen.* Dat wijst op één van twee mogelijkheden: optie één is een moedwillig lek binnen de organisatie, met een medewerker erachter die niet langer kon aanzien hoe de welvermogenden hun slag bleven slaan. En die mogelijkheid is niet triviaal. Een organisatie kan namelijk een geweten hebben, gewild of niet. De tweede optie is een hack. Ik mik, in de geest van de tijd, op de laatste.**
Mijn keuze wordt ingegeven door de belofte van Anonymous om alles aan te vallen wat los en vast zit, als het maar geassocieerd kan worden met iets dat groot maatschappelijk onrecht genereert. Dat zijn vooralsnog vooral dictators, kadaver-kapitalisten en terroristen. Een succesvolle hack op het Panamese makelaarsbedrijf ligt voor de hand, vooral omdat het tijdperk van de cyberoorlogsvoering nu echt is gearriveerd. In de Oekraïne werd al een elektriciteitscentrale aangevallen waardoor er 300.000 mensen midden in de winter een aantal uren zonder stroom zaten. Een Amerikaanse dam is al doelwit geweest, evenals wat kerncentrales, een vliegveld in Kiev en ga zo maar door. Ook zijn er legio voorbeelden in de media van bedrijven wiens gegevens ineens op straat kwamen te liggen. De relevante belanghebbenden van een dergelijke aanval zijn soms heel gemakkelijk aan te wijzen. Wie heeft er belang bij een aanval op de Oekraïne? Moskou is wel een hele goede kanshebber wat dat betreft.
Ik zou bijna stellen dat de Panama-Papers-hack dezelfde opdrachtgever heeft gehad als de aanvallen op de infrastructuur van de Oekraïne, want het stelt de sterk Europa-georiënteerde president aldaar in een zeer kwalijk daglicht en met hem vele andere westerse functionarissen. Het probleem daarbij is echter dat ook Poetin wordt geïmpliceerd, maar dat wordt weer gefixt door de maling die Poetin aan de wereldopinie heeft. Het kan zijn dat er binnenkort westerse regeringleiders op de Panama-Papers vallen, zoals gisteren bij de IJslandse premier het geval was, maar Poetin is en blijft onaantastbaar. Het maakt denk ik niet veel uit wat er naast de vele publicaties over zijn gezwendel nog bekend wordt.
De moraal van het verhaal is in ieder geval dat er grote gaten gaan vallen in de beschermconstructies die de mensen met geld rond hun vermogen optrekken. Dat is in de geschiedenis nog nooit zo geweest, want banken en trusts werden traditioneel beter dichtgehouden dan een sluitspier bij diarree. Die tijden zijn nu definitief voorbij. Er is, naast de reguliere afbraak van het beruchte bankgeheim, een nieuwe vorm van transparantie ontstaan die de aard heeft van een panopticum. Je weet maar nooit wanneer en door wiens toedoen je een keer aan de schandpaal komt te hangen, want je kunt er niet meer van uitgaan dat je veilig buiten beeld blijft.
Een en ander is mogelijk met dank aan het Internet. Wat een geweldige technologie is dat eigenlijk.
*) Ik zie vandaag (6–4‑2016) dat het ietsjes anders ligt: er zijn veel middenstanders en zelfs ZZP’ers die van de Panama-constructie gebruik maken. Belastingontwijking is van alle standen.
**) UPDATE 8–4‑2016: Het ging inderdaad om een hack en wel een via een fotoslider-plugin op de Drupal website van makelaar Mossack Fonseca. Op de blog van WordFence is een analyse beschikbaar.
