Liefhebbers herkennen hierin de aanzet van de eerste zin van het boekje “Das kommunistische Manifest”, geschreven door Karl Marx in het jaar 1847, naar aanleiding van een bijeenkomst van anti-kapitalistische revolutionairen in Londen. Om het volledig te maken:
Een spook waart door Europa – het spook van het communisme. Alle machten van het oude Europa hebben zich tot een heilige drijfjacht tegen dit spook verbonden, de paus en de tsaar, Metternich en Guizot, Franse radicalen en Duitse politiemannen.
Op het gevaar af snobistisch over te komen – wat me geen enkele bips uitmaakt overigens – moet ik toch even kwijt dat deze tekst er in het Duits stukken beter ingaat. Dat is de taal waarin ik dit juweeltje ter opfrissing weer aan het lezen ben. Het boekje is lekker dun, inhoudelijk buitengewoon actueel en het leest ondanks het archaïsche Duits van Marx, waarin hij de mogelijkheid om haast ondoorzichtig lange zinnen te maken, tot het uiterste waarneemt. Kortom, het is weer ouderwets gezellig met deze oude revolutionaire theoreticus, die voor het eerst in de geschiedenis opschreef wat dat communisme nu eigenlijk was, wat het wilde en waarom de gevestigde orde het er subiet voor in de broeken moest doen. Het citaat hierboven is wat de “powers that be” betreft nog best wel up-to-date, zij het dat de tsaar vandaag de dag is vervangen door de  autocraat Poetin en de despotische Metternich – toentertijd handelend in commissie van de Oostenrijks-Hongaarse keizers – door een zachtdwingende christendemocratische, Duitse Merkel. Zo komt Marx toch weer een beetje thuis, als het ware.
Om de volledigheid nog meer te dienen; Marx verwoordt zijn actie als volgt:
Het communisme wordt reeds door alle Europese machten als een macht erkend. Het is hoog tijd dat de communisten hun opvattingen, hun oogmerken, hun tendensen openlijk voor de gehele wereld ontvouwen en tegenover het sprookje van het spook van het communisme een manifest van de partij zelf plaatsen.
Met andere woorden: “als jullie traditionele machthebbers van Europa dan toch bibberen als rietjes voor het communisme, dan is het wellicht goed als jullie ook weten waarom het echt gaat in plaats van te geloven in allerlei bangmakerij van half-ingelichte, belang-gedreven elementen.”
Ik ben Marx weer gaan lezen omdat ik hem in mijn literaire omzwervingen van de laatste twee jaar vaak ben tegengekomen. Dat zegt iets over mijn leesdomein, maar ook iets over de stand van de wereld. Twee verwijzers met een hoog profiel waren Joseph E. Stiglitz, met zijn boek “The Price of Inequallity” (2012) en Tomas Piketty in “Le Capital au XXIe siècle” (2013). De laatstgenoemde, Franse econoom, is om nog een andere reden dan zijn liefde voor Marx – wat hij overigens publiek ontkent – actueel. Hij spreekt namelijk vandaag in onze Tweede Kamer der Staten Generaal en is de directe aanleiding voor deze aantekening.
Piketty komt op uitnodiging van Groen Links aan ons centrum-centrum (!) parlement vertellen hoe het zit met de accumulatie van kapitaal in de laatste paar 100 jaar* en hoe dat zorgt voor een toenemende, destabiliserende ongelijkheid. De rijken worden rijker, de middenklasse verdwijnt en de armen worden armer. We kennen dat riedeltje – dat helaas maar al te waar is – ondertussen allemaal wel. Maar wat dan te doen? Piketty’s stelling is dat er een progressieve belasting op kapitaal moet worden geheven om verdere aftakeling van de midden- en onderklasse te voorkomen. De logica is onontkoombaar, maar de belangen van de elite zullen een gemakkelijke oplossing in de weg staan. Zo zijn die lui nu eenmaal. Dat hoort bij de “maatschappelijke rol” die de elite vervult.
Waarvan akte. Een uitgebreid relaas is hier nu niet nodig, want dat staat hier al ergens opgeschreven. Het is wel goed om op te merken dat de (letterlijk) onfortuinlijke objecten van de toenemende ongelijkheid door het toedoen van de rijken en de daaraan vastzittende “Verelendung” niet meer zonder slag of stoot hun lot accepteren. Er ontstaat langzaam maar zeker een planeet-breed verzet tegen het kadaverkapitalisme – plaatselijk “Occupy” genoemd – en ook de reguliere politiek lijkt wat meer oog te krijgen voor het sociaal-democratische gedachtegoed. Als ik de tekenen goed interpreteer, dan zie ik voor de volgende verkiezingen een aardige overwinning voor alles links van de PvdA aankomen. Ik realiseer me daarbij dat dit een door veel hoop opgekrikte verwachting is.
Vandaag is het dus Piketty in De Kamer. Ik hoop dat iedereen goed naar hem gaat luisteren, vooral zij die nog steeds denken dat progressieve kapitaalsbelasting een links sprookje is. De toenemende ongelijkheid werkt destabiliserend in onze samenleving en dat is een keiharde realiteit. Daaraan moet toch een keer een einde komen, net zoals de kapitalisten zelf ooit een einde maakten aan de hegemonie van de gelande adel.
*) Het is maar hoe fijnmazig je het wilt hebben. Sommige van zijn grafieken gaan terug tot 1700.
