…niet samenhangende aantekeningen bij een onderhanden boek.…
Ik kan me een tijd herinneren dat ik me afvroeg of het gesodemieter in die woestijn aan de rechterkant van de Middellandse zee ooit een keer zou ophouden. Met het ijzeren gordijn was dat eerder ook al zo. Toen mijmerde ik namelijk over het idee dat die nog tijdens mijn leven zou kunnen verdwijnen, om het me zo mogelijk te maken eindelijk Oost-Berlijn eens binnen te komen. Daar was ik namelijk net met harde hand verwijderd door een paar overijverige Vopo’s, die mijn hanenkam, mijn stalen oorspijkers en mijn grote bek niet konden waarderen. Stelletje sukkels.
Met Berlijn is het uiteindelijk goed gekomen. Ondertussen is de grens – die west- en oost Europa meer dan 50 jaar lang gescheiden hield – bijna grijsverleden tijd. Ik kan me de eerste keer dat ik in de onverdeelde stad rondliep nog goed herinneren. Ik was overal zo vreselijk snel! Dat was ik niet gewend van toen ik nog een omtrekkende beweging rond het oostelijke deel – Mitte en de omliggende straten – moest maken om ergens te komen. Nu kon ik mij echter obstakelloos bewegen.
Tsja, dan die woestijn… Israël en Palestina, en ook de rest van die kustlanden trouwens – Libanon en Syrië; ik verwacht niet dat daar in mijn leven nog een vreedzame co-existentie tussen alle inwonenden zal ontstaan. Dus even verstoken van hindernissen als Berlijn zal de regio daar niet worden. Sommige dingen hebben ook wel iets weg van die Duitse muur van vroeger. Ik heb op beide plekken aan de grens gestaan, zowel in Berlijn op Checkpoint Charlie, als bij Israël aan de Jordaanse zijde – en de entree naar Israël is net zo dichtgekit als het ijzeren gordijn in haar gloriedagen was. Afgemeten aan wat ik daar zelf gezien heb, aan wat ik nu op het nieuws zie én aan wat ik in de biografie van Jeruzalem lees, denk ik niet dat het daar ooit nog goed gaat komen.
Mijn gedachte wordt ondersteund door iets wat ik gisteren op het nieuws zag. Het verzet tegen Bashar al-Assad in Syrië neemt momenteel de vormen van een burgeroorlog aan. Het is al lang niet meer geweldloos en het begint zich te bedienen van aanslagen en beschietingen, waarbij steeds meer burgers het leven laten. In het conflict tussen het volk en de staat tekenen zich steeds duidelijker de etnische contouren van de het Syrische volk af. Er zijn Christenen, Druzen, Moslims in twee smaken, Joden en waarschijnlijk nog wat andere splintertjes en die beginnen elkaar nu allemaal te bestrijden. In Libanon, de kleine onderbuurman van Syrië, bestaat een dergelijke situatie – in meer of minder gewelddadige toestand – al zolang ik leef. En over Palestina, Israël en Jordanië hoeven we het natuurlijk al helemaal niet meer te hebben. Een lang verhaal kort makend kun je zeggen dat het een enorme puinhoop is daar in die zandbak, en dat er teveel verschillende etnische belangen op een hoop leven om van die regio nog chocola te kunnen maken.
Het verbaast me allemaal niet, wat door in het Midden-Oosten gebeurt; zeker nu ik me iets systematischer met Jeruzalem bezighoud. Haar biografie beschrijft deze stad over een periode van 3.000 jaar, vanaf haar begin als hoofdstad van de nieuwe Joodse koning David tot aan haar huidige bestaan als schaakstuk in een never-ending staaltje van ordinair imperialisme (op microschaal), vermomd als religieuze strijd. Ik geloof niet dat het er in die tussenliggende tijd één keer rustig is geweest. Jeruzalem is op het moment van haar rekrutering als hoofdstad een conflictgebied geworden en in haar bestaan al meerdere malen afgebrand, vergruisd (letterlijk), onder de voet gelopen, met de grond gelijk gemaakt en weer opgebouwd. Ik ben er zelf geweest en ik kan het beamen: die roerige geschiedenis hangt als een vislucht in de straten. Misschien heeft het ook te maken met de hoeveelheid automatische wapens die je daar gedragen ziet worden door de verschillende veiligheidstroepen. Toen dat mij eenmaal opviel, voelde ik me er onveiliger dan in de achterbuurten van Moskou.
Montefiore lezen is aangenaam, zij het calorierijk (effectief ongeveer 600 pagina’s). Hij had me al eens bijgepraat over Stalin. Nu laat hij me inzien waarom het in Israël tot in de eeuwigheid hommeles zal blijven en waarom we echt niet hoeven te verwachten dat wij, onze kinderen of zelfs maar onze kleinkinderen daar ooit een oplossing voor het Israëlisch-Palestijnse conflict gaan zien.” Dat is namelijk een buitengewoon naïeve gedachte voor een gebied dat al ruim 3.000 jaar in staat van oorlog verkeert. Zij die het allemaal sneller willen weten en geen 600 pagina’s willen doorlezen, kunnen terecht bij een door Montefiore gemaakte reportage voor de BBC. Ik heb daar wel eens met een schuin oog een afleveringetje van gezien en was haast aan het einde toen ik me realiseerde dat ik de commentator zijn boek aan het lezen was. Welk een toeval, dat een onderhanden boek zo netjes – en met zo’n hoge kwaliteit – op de televisie geïllustreerd wordt.
