Gisteravond zat ik met veel hoopvolle anticipatie voor de VPRO-buis om Tegenlicht over Cybertopia te gaan bekijken. Ik had er naar uitgekeken, want het zou gaan over Silicon Valley en de toekomstvisie die de aldaar verzamelde futuristische tech-bakkers eigenlijk voor ogen hebben. Het Cybertopia dus, een toekomstwereld met een aanpalende visie die door middel van hun Californische high-tech mogelijk gemaakt zou worden. Ik maak me sterk dat in Silicon Valley momenteel de grootste concentratie van knappe koppen op de planeet is samengetrokken, dus daar moet toch iets goeds uit komen als het om een betere wereld gaat, zou je denken?
Het werd helaas een zware deceptie. Die wizzkids met hun solide backing van venture capitalists met een chronisch teveel aan geld zijn helemaal niet zo bijzonder als ik dacht. Een sterke visie wat betreft de ontwikkeling van een samenleving die voor iedereen goed is en die hele onderklassen van de armoede kan bevrijden heb ik niet kunnen ontdekken. Sterker nog: ik heb een paar hele domme dingen horen zeggen, door mensen met een uitgestreken smoel waarvan je werkelijk onpasselijk wordt. Zoals bijvoorbeeld Larry Page, mede-oprichter van Google en multimiljardair en naar eigen zeggen een fervent libertair sinds hij kan nadenken. Hij was spreker bij een of andere functie, waarbij hij zeer exhibitionistisch was over zijn aperte anti-regeringsattitude; iets waarvoor hij nog een applaus kreeg ook. Het voorspelt niet veel goeds allemaal. Meneer heeft geld en denkt daarmee gelijk te weten hoe de wereld in elkaar zit. Veel arroganter krijg je ze niet. En zijn gehoor, dat kennelijk niet veel verder denkt dan “geld = succes” vindt het allemaal prachtig. Mijn mening? Larry Page is van het soort dat regeringen en regulatie slechts onnodige ballast vindt en dat deze planeet – mits niet tegengehouden – naar de knoppen gaat helpen. Daarover lees ik straks vast meer in het boek “This Changes Everything: Capitalism vs. The Climate†(2014) van mijn heldin Naomi Klein.
Ik had het over mijn deceptie. Hoofdreden 1: één van Google productmanagers wist te vertellen dat The Singularity er al is. De singularity is een mix van menselijk en machinaal bewustzijn, verenigd in één fysieke entiteit; een synergie van biologische en technologische componenten, beter bekend onder de populaire noemer “cyborg”. Deze singularity overstijgt het menselijke bewustzijn en gaat een stap verder in de evolutie. Het is als het ware De Mens 2.0, een sterk verbeterde versie in relatie tot ons huidige, puur biologische ontwerp. Meneer Google vond dat de singularity al was gerealiseerd door het samenspel van het Google algoritme in de Searchcloud en de daarin door mensen geïnjecteerde Queries. Als je zoiets zegt dan moet je volgens mij Kurzweil nog maar eens lezen, want dan heb je niet helemaal begrepen wat er met The Singularity wordt bedoeld. Een verzameling zoektermen, die door de bewerking van een indexeer-programma zoals Google een resultaat oplevert dat uiteindelijk uit content bestaat – die dan wel door mensen gemaakt is – is geen singularity.
De tweede hoofdreden voor mijn diepe teleurstelling heb ik hierboven al even aangestipt. Deze is veel zwaarwegender dan nummer één en wat mij betreft de genadeslag voor deze tegenvallende Tegenlicht. Het was de verzameling tech-entrepeneurs die wist te vertellen dat overheid en regering in zichzelf slechte en achterhaalde concepten zijn. Dat was het moment waarop mijn bloed begon te koken en ik wist dat ik weer eens met een stelletje pedante en geprivilegieerde neoliberale nieuwrijken te maken had, die op een slimme manier veel geld hadden gemaakt en die zichzelf daarom universeel deskundig achtten; vooral op economisch en de staatsrechtelijk gebied. De hierboven reeds genoemde Larry Page was er daar eentje van. Gelukkig heeft de VPRO het zelf door, wat ook bijna niet anders kan als je bedenkt dat deze omroep een sterke sociaal-democratische achtergrond heeft. Ik citeer:
Het is dan ook geen toeval dat de mannen van Silicon Valley (want het zijn vooral mannen) zich aan de ene kant voordoen als creatieve hippies, die in de pauze biologische radijsjes kweken, maar aan de andere kant aanschurken tegen een antipolitiek libertarisme waar Sarah Palin nog socialistisch bij afsteekt. Ze zien de wereld in feite als een groot stuk hardware dat niet goed wordt aangestuurd. Als we nu maar zo veel mogelijk data zouden verzamelen en een nieuw besturingssysteem zouden ontwerpen, konden we in principe alles begrijpen en optimaliseren. Burgers, met hun wisselende meningen, angsten en compromissen zijn in deze wereld vooral onlogisch en inefficiënt. Een aantal leidende figuren in Silicon Valley is het zat om daardoor te worden tegengehouden, en speelt daarom steeds vaker met het idee van een parallelle maatschappij. ‘Misschien kunnen we een deel van de wereld apart zetten,’ zei Larry Page, mede-oprichter van Google en multimiljardair, in 2013. ‘Een omgeving waar mensen nieuwe dingen kunnen proberen. Wij zouden als technologen veilige plaatsen moeten hebben waar we nieuwe dingen kunnen uitproberen.’
Dat “niet goed aansturen” is een probleem dat deze zelfverklaarde wijsneuzen dan wel even voor ons oplossen. Het vervelende is echter dat we in de wereldgeschiedenis wel vaker hebben gezien waar dit soort simplisme toe leidt. Het heeft zielen als Lenin, Stalin en Hitler met hun misleidende ideeën over de maakbare wereld ook aan de macht geholpen. Het lijkt weer meer van hetzelfde, zij het dat de profeten uit Silicon Valley ons weten te vertellen dat het juist zonder regeringen allemaal beter gaat. Oh ja? De staat, vertegenwoordigd door een sterke overheid, heeft een aantal functies die de doorsnee libertaire ondernemer niet kan maar ook zeker niet wil leveren, zoals:
- een veiligheidsklep tegen machtsmisbruik, zoals de instelling van verscheidene machtshouders en het bewaken van de strikte scheiding daartussen – de Trias Politica;
- de bescherming van de burgers tegen uitbuiting en geweld door anderen ‑ door behoud van het monopolie op geweld;
- de bescherming van het privédomein van de burger – inclusief lijf, leden en eigendom ‑ tegen inbreuk door anderen;
- de bescherming van het contractrecht;
- de levering van sociale, civiele en fysieke infrastructuur waarmee een gemeenschap zich kan ontwikkelen en kan overleven;
- het organiseren van onderwijs, welzijn en gezondheidszorg voor iedereen zodat iedereen een kans heeft op een goed leven;
- het bieden van een sociaal vangnet voor hen die het nodig hebben;
- en als laatste, belangrijke kenmerk van de staat zou ik als sociaal-democraat nog willen toevoegen: het verzachten van de sociale ongelijkheid door inkomensnivellering en progressieve belastingheffing op kapitaal.
Een “grote staat” is cruciaal voor een samenleving waarin niet het recht van de sterkste geldt en waar het speelveld voor de meeste mensen gelijk is. Hierboven staan de essentiële kenmerken genoemd waaraan zo’n Larry Page dus een hekel heeft en veel van die applaudisserende Sillicon Valley kornuiten met hem. Ondertussen hebben die functionele staatskenmerken hem wel aan zijn kapitaal geholpen, want niemand op deze planeet is self-made. Iedereen wordt groot binnen de context van zijn staats-systeem, waarin een overheid bestaat die zorgt voor de randvoorwaarden waaronder het sommige mensen lukt om een fortuin te vergaren. Het is op zijn minst arrogant om dat, als je eenmaal rijk bent, met een grote bek te ontkennen.Â
Ik had het kunnen weten. Silicon Valley, naar mijn idee altijd al een plek waar de wereld van de high-tech gemaakt wordt en waar de goede ideeën door de vele kruisbestuivingen het eerste licht zien, gaat een keer het slachtoffer worden van de jongens met een overdaad aan geld en een treffend gebrek aan mede-menselijkheid. Helaas zie ik dat maar al te vaak hand in hand gaan: mensen met een miljoen of ‑tig op de bank die denken dat met die berg geld bewezen is dat zij weten hoe de wereld in elkaar steekt. De geschiedenis is doordrenkt van dat soort idioten, die helaas te rijk zijn om te kunnen negeren. Geld geeft ze invloed en aanzien, daar is geen kruid tegen gewassen. Zelfs niet op een plek als Silicon Valley, waar je toch kunt verwachten dat het gemiddelde IQ hoger ligt dan op de meeste andere plekken in de wereld. Helaas zijn ze ook daar – of misschien wel “vooral” daar – niet immuun voor de domme stupiditeit van het door overmoed geïnstigeerde libertairisme. Eigenlijk helpt daar maar één ding tegen: die allesweters zouden zichzelf door een fikse misrekening moeten ruïneren, door groot te gokken op de verkeerde toekomst. Je moet eens zien hoe snel ze dan weer terug zijn in de schoot van die verfoeide overheid.
Wat dat betreft is er hoop. Met de utopieën die tot nu toe zijn getest is het niet goed afgelopen. Daaronder reken ik onder andere het nationaal-socialistische Derde Rijk van Hitler, het Cambodja van de Rode Khmer en de Sovjet Unie met al haar satellieten van Lenin en zijn opvolgers. Maar laten we vooral niet de door crisis onderuit gehaalde neoliberale experimenten van de onder Milton Friedman getrainde Chicago Boys in Zuid-Amerika vergeten. Ze zijn allemaal bij gebrek aan een optimaal functionerende, inclusieve en door democratische mechanismen gecontroleerde staat jammerlijk gesneuveld. Om het een beetje verteerbaar te houden heb ik het maar niet over de vele miljoenen slachtoffers die deze exercities gekost hebben. Ik hoor in het citaat hierboven een aantal van die libertaire grootkapitalisten al plannen maken voor soevereine kunstmatige eilanden op de oceaan. Daar denken ze geen regeringen in de klassieke zin nodig te hebben. Zie bijvoorbeeld het Seasteading Institute, waar niet toevallig een van de kleinzoons van Milton Friedman de penvoerders van is. De ondernemers en investeerders krijgen het daar volledig voor het zeggen. Zoiets slaat me koud om het hart en ik kan de inwoners van die geprojecteerde dictaturen alleen maar veel succes wensen. Hippies, zoals de VPRO hierboven zegt dat ze zich voordoen, hebben naar mijn mening in het algemeen al niet zo veel realiteitszin. Als ze dan ook nog met heel veel bij elkaar gespeculeerd geld en een contingent verdwaalde tech-missionarissen een gemeenschap neerzetten waarin het kapitaal de regels bepaalt, dan vrees ik het ergste. Een sectarische fuck-up van Jim Jones-achtige proporties ligt dan op de loer.
Een laatste opmerking: de ongeremde macht van het kapitaal in combinatie met ongebreidelde high-tech kan levensbedreigend zijn. De filmreeks “Alien” is hiervan een zeer poëtisch voorbeeld…
