Issue 1: We schrijven (nog) oktober 2015 en ik lees in verschillende media dat Wit-Rusland (Belarus) en de daar regerende kliek rond de plaatselijke despoot Loekasjenko tot eind februari 2016 worden vrijgesteld van EU-sancties. Die sancties waren ooit ingesteld omdat Loekasjenko een autocraat is die geen enkele oppositie – of enig ander democratisch getint kenmerk – in de buurt van zijn regime duldt. Ofwel, meneer de president van Belarus is een dictatoriale alleenheerser en daarvoor werd hij gestraft. De sancties die door de EU waren opgelegd bestonden onder meer uit het bevriezen van banktegoeden en een inreisverbod voor een groot deel van zijn entourage. Het tij is echter gekeerd, zo lijkt het. De sancties zijn voorlopig opgeheven omdat Loekasjenko de EU twee diensten heeft bewezen: ten eerste heeft hij bewust nagelaten om de annexatie van de Krim door Rusland te erkennen, wat hem een bemiddelende rol tussen Europa en Rusland opleverde. Ten tweede heeft hij een aantal politieke gevangenen vrijgelaten, waarmee hij tegemoet komt aan een al lang staande Europese eis om dit te doen. Een beloninkje was dus op zijn plaats, als ik de Europese politieke mores goed begrijp.
Issue 2: Turkije heeft aan de EU beloofd om vluchtelingen die over haar territorium willen reizen tegen te zullen houden. Hiervoor wil zij twee zaken terugzien, te weten (een heleboel) geld én een versnelde procedure voor het Turkse EU lidmaatschap. De EU heeft zich vooralsnog welwillend opgesteld en zal dus schuiven, zowel wat geld als wat procedure betreft. Kennelijk is het niet opportuun om tegen Turkije nu over mensenrechten, vrije pers of culturele mismatch te beginnen. En wat ik me ook afvraag is wat er ineens met die Turkse hard-to-get-houding is gebeurd. Ik had namelijk niet de indruk dat ze nog lid wilde worden van de EU, maar daar zat ik blijkbaar naast.
Conclusie: de tijd van Europese belerende politiekvoering naar andere staten toe is tanende en wordt vervangen door een nieuwe golf realpolitik. Vrij vertaald: realpolitik is die vorm van politiek waarbij principes – zoals mensenrechten en democratie – een veel kleinere rol spelen dan een of meer praktische doelen. De wending is zichtbaar; niet alleen wat de twee issues hierboven betreft en niet alleen vanuit Europa. Het gaat ook om diplomatiek initiatief vanuit Rusland, dat nu een belangrijke rol speelt in het Syrische debacle met IS, de rebellen tegen Assad en überhaupt deze onberekenbare dictator met aanpalende elite. Daarvan bevinden de leden zich nu steeds vaker tussen de vluchtelingen richting Europa. Het zijn ook deze mensen die door Turkije moeten worden tegengehouden.
Terzijde: Realpolitik gaat niet alleen over het gedrag van staten tegen elkaar. Een voorbeeld van een andere orde is de afspraak die een aantal functionarissen van de Europese auto-producerende landen de afgelopen dagen heeft doorgedrukt: de NOx uitstoot door de lidstaten mag nog vele jaren ver boven de wettelijke en gezonde norm – met wel 110% !!! – uitstijgen. Zo worden de belangen van de auto-industrie en hun onmiskenbaar arbeid-scheppende economische footprint boven onze gezondheid en die van onze (klein)kinderen gesteld; met de complimenten van Frankrijk, Duitsland en Italië. Wat hadden wij ook alweer te zeuren over Amerika? We zijn hier volgens mij geen haar beter.
